Tôi quyết định đọc cuốn sách này khi nghe tin Paul Allen – đồng sáng lập Microsoft – qua đời vào ngày 15/10/2018. Nếu là người sử dụng máy tính thì không ai không biết đến Microsoft với các sản phẩm nổi tiếng như hệ điều hành Windows, phần mềm soạn thảo Microsoft Word, hay phần mềm tính toán Excel, v.v.

Microsoft được sáng lập bởi hai thiên tài là Bill Gates và Paul Allen. Tuy nhiên, huyền thoại về Bill Gates đã làm lu mờ phần nào hình ảnh của Paul Allen. Cuốn sách Bill Gates – Tham vọng lớn lao và quá trình hình thành đế chế Microsoft, như chính tiêu đề của nó toát lên, chủ yếu khai thác quá trình hình thành và phát triển của Microsoft song song với người sáng lập lừng danh Bill Gates. Trước đây tôi đọc và tìm hiểu khá nhiều về Bill Gates và Microsoft nên cuốn sách này ban đầu không mấy hấp dẫn tôi. Tuy nhiên khi Paul Allen qua đời, tôi lại muốn đọc cuốn sách này để nhìn lại quá trình hình thành của một đế chế công nghệ và quan trọng hơn tôi muốn tìm hiểu về những đóng góp của Paul và nguyên nhân nào khiến ông rời khỏi Microsoft.

Công lao của Paul Allen

Paul Allen và Bill Gates cùng nhìn thấy rằng, một ngày nào đó máy tính sẽ trở thành một công cụ không thể thiếu đối với mỗi cá nhân. Nhưng không giống cặp đôi Steve Jobs và Steve Wozniak tự chế tạo cho mình một chiếc máy tính và thành lập công ty, Gates và Allen lại bắt đầu từ phần mềm- là thứ mà họ thạo nhất như Allen đã nói: “Chúng tôi thấy phần cứng là một nghệ thuật bí hiểm. Đó không phải là chuyên môn của chúng tôi. Thế mạnh của chúng tôi là phần mềm.”

Chương trình đầu tiên của họ là viết ngôn ngữ BASIC cho Altair – máy tính cá nhân đầu tiên – với vi mạch 8080 của Intel. Đây là chương trình được hoàn thành trong vòng 8 tuần tại Havard mà Bill Gates đã tự hào: “đó là chương trình tuyệt nhất tôi đã từng viết”. Mặc dù Gates thường được xem là cha đẻ của Microsoft BASIC, một ngôn ngữ đã trở thành tiêu chuẩn công nghiệp và là nền tảng phát triển của công ty anh, nhưng có những người trong ngành cho rằng Allen ít ra cũng có công lao y như Gates và có thể hơn. Theo họ, huyền thoại Gates đôi khi đã làm nhòa mất thực tế. Ed Curry, một trong số đó, cho rằng Allen chưa bao giờ được ghi nhận đúng mức công lao của anh đối với BASIC:

“Khi bạn đọc thấy người ta viết rằng Bill viết BASIC chẳng hạn, đối với tôi, chuyện ấy hơi ngộ nghĩnh. Anh ta là một người trong nhóm. Nếu bạn quay trở lại nhìn BASIC ba, bốn năm sau và hỏi: “Thế ai đóng góp phần quan trọng?” Tôi nghĩ chính xác phải nói đó là Paul Allen. Bước đầu là một phần rất quan trọng, nhưng…Tôi không muốn đưa ra chuyện này để nói rằng Bill đã không viết BASIC. Tôi không nói như thế. Bill là một phần nỗ lực của nhóm. Anh ta đã đóng góp phần quan trọng. Nhưng nếu phải chọn một người làm tác giả của BASIC, tôi nghĩ đó là Paul. Nếu bạn hỏi ai là động lực đằng sau BASIC, đó là Bill và Paul. Nếu bạn hỏi ai đã giải quyết những vấn đề hóc búa, đó là Bill và Paul. Nhưng nếu nói ai đã ngồi và thực hiện công trình BASIC như chúng ta biết ngày nay, chính Paul là người có công lớn.”

Những ngày đầu ở Microsoft, trong khi Gates lo các hợp đồng, Allen tập trung vào việc lập trình và hình dung công việc sắp tới. Allen nói: ”Lúc nào tôi cũng chú tâm đến các ý tưởng mới và việc sáng tạo mới. Bill thỉnh thoảng lại nhảy vào nhưng lúc nào anh ta cũng tập trung vào việc kinh doanh, bị lôi cuốn bởi khía cạnh kinh doanh nhiều hơn.”

Đó là một quan hệ đồng tâm hiệp lực. Điều này khá tương đồng với một số cặp đôi sáng lập nổi tiếng khác – một người tập trung về kỹ thuật và một người tập trung về kinh doanh – như Steve Jobs giỏi kinh doanh thì Steve Wozniak là một thiên tài điện tử với kiệt tác là chiếc Apple I, Larry Page đảm nhận hầu hết các hợp đồng thương mại thì Sergey Brin lại say mê với các công nghệ mới trong phòng thí nghiệm Google.

Rời khỏi Microsoft

Đầu năm 1983, sau tám năm vùi mình làm việc 80 giờ/tuần và hiếm khi có kỳ nghỉ, Allen rời công ty mà anh đã cùng sáng lập sau khi phát hiện mình mắc bệnh Hodgkin, một dạng ung thư bạch huyết. Allen rời khỏi Miccrosoft, một phần vì sức khỏe nhưng một phần khác, theo các đồng nghiệp tại Microsoft, là xung đột về tính cách và giá trị sống giữa Paul và Bill. Một đồng nghiệp nói về tính cách của hai người: “Họ có tính cách rất khác nhau. Paul luôn luôn khiêm nhường hơn nhiều. Ngay từ đầu tôi đã cho rằng Paul muốn tận hưởng thành quả hơn Bill rất nhiều. Bill muốn tiến bước liên tục. Tôi cho rằng Paul quả thực không muốn làm việc quá độ. Tôi biết anh ấy có một ban nhạc rock n’roll. Anh có rất nhiều thú vui ở đời.” Một đồng nghiệp khác lại kể anh ta thấy rõ ràng vào giữa năm 1982 Allen và Gates đang có vấn đề: “Họ không hòa hợp với nhau…Hơi có phần đối kháng. Paul thích đọc tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, chơi đàn guitar và nghe nhạc hơn là vào công ty.”

Vậy ý kiến của chính Paul Allen thì thế nào? Về mối quan hệ của anh với Gates lúc ấy, Allen nói:”Hiển nhiên có những lúc Bill và tôi có bất đồng. Gay gắt nữa là khác. Chúng tôi không phải lúc nào cũng đồng ý với nhau. Nhưng cuối cùng lúc nào cũng xong việc.” Allen nhìn nhận bệnh tật đã làm thay đổi quan niệm sống của anh, và đó là lý do anh quyết định rời công ty: “Có lúc tôi chỉ muốn xa lánh công việc…Ta phải cố cân bằng giữa công việc và tận hưởng những thứ khác trong cuộc sống.”

Và về phía Gates: “Tôi đã thuyết phục anh ta nhiều. Anh ấy muốn ra đi và chứng tỏ anh ta có thể làm riêng. Tôi đã cố thuyết phục anh ta làm ăn trong khuôn khổ Microsoft, nhưng anh ta quyết định làm một mình.”

Và Paul đã bắt đầu cuộc sống mới của mình cho đến ngày 15/10/2018.