Dấu hiệu thay đổi

Mở đầu cuốn sách, tác giả Nicholas Carr đã có những trăn trở:

Vào khoảng năm 2007, một ý nghĩ nghi ngờ vào thiên đàng thông tin của tôi. Tôi bắt đầu nhận ra mạng internet đang gây ảnh hưởng đối với tôi rộng và mạnh hơn nhiều so với chiếc máy tính riêng lẻ…Chính cách bộ não của tôi hoạt động dường như đang thay đổi. Tới lúc đó, tôi bắt đầu lo lắng về sự mất khả năng tập trung vào một việc trong một vài phút. Ban đầu, tôi nghĩ đó là triệu chứng của tuổi trung niên. Nhưng tôi nhận ra bộ não mình không chỉ sao lãng. Nó đang đói. Nó đòi hỏi được cho ăn theo cách internet cho nó ăn – và càng được cho ăn, nó càng trở nên đói hơn. Dù tôi ở cách xa chiếc máy tính của mình, tôi vẫn nóng lòng được kiểm tra hòm thư, nhấn các đường liên kết, và vào Google tìm gì đó. Tôi muốn được kết nối…

Để giải tỏa những nghi ngờ của mình, tác giả đã đi tìm lời giải đáp cho các câu hỏi then chốt: Liệu bộ não con người có thể thay đổi theo thời gian hay nó chỉ là một cấu trúc tĩnh khi đạt tới một độ tuổi nào đó? Liệu sự phát triển của công nghệ có thay đổi hay định hình cách sống, cách tư duy của chúng ta? Và cuối cùng, chúng ta phải sống ra sao?

Tính mềm dẻo của bộ não

Nghiên cứ khoa học thần kinh chỉ ra rằng, bộ não người trưởng thành rất linh động hay mềm dẻo. Tính mềm dẻo đó giảm dần theo tuổi tác của chúng ta – bộ não có lúc trì trệ nhưng nó không bao giờ dừng lại. Các tế bào thần kinh không ngừng phá vỡ các kết nối cũ và hình thành các kết nối mới, và luôn có các tế bào thần kinh mới được tạo ra. Một chú ý quan trọng rằng, linh động không có nghĩa là đàn hồi. Các dây thần kinh không bật trở lại trạng thái ban đầu như vòng dây cao su; chúng giữ lấy trạng thái sau thay đổi. Và không ai nói trước trạng thái mới là trạng thái đáng trông đợi. Thói quen xấu có thể ăn sâu vào tế bào thần kinh của chúng ta dễ dàng như những thói quen tốt.

Sự ảnh hưởng của công nghệ

Những phát hiện gần đây về tính mềm dẻo thần kinh đã làm rõ hơn bản chất của trí tuệ, và dễ dàng hơn để chỉ ra các bước đi và ranh giới của nó. Chúng ta đã biết rằng những công cụ con người từng dùng để hỗ trợ hoặc mở rộng hệ thần kinh như bản đồ để xác định không gian, chiếc đồng hồ xác định thời gian, những cuốn sách mở mang tri thức và gần đây nhất là internet, đều định hình cấu trúc vật lý và cách thức hoạt động của tư duy con người.

Internet cho phép chúng ta truy cập một thư viện thông tin khổng lồ về cả quy mô và kích thước và khiến mọi thứ dễ dàng hơn khi chúng ta bước vào thư viện đó – để tìm thấy, nếu như không phải chính xác thứ ta đang tìm kiếm, thì ít nhất cũng là một thứ đủ dùng cho mục đích trước mắt. Tuy nhiên, internet lại làm giảm một loại tri thức nền tảng: khả năng hiểu biết sâu một vấn đề và tạo dựng trong đầu các mối liên hệ phong phú, riêng biệt để tạo ra trí thông minh cá nhân. Không chỉ những suy nghĩ sâu sắc mới cần một tâm trí điềm tĩnh và tập trung. Các nhà tâm lý học cho rằng, càng bị mất tập trung, chúng ta càng khó có thể cảm nhận được những tình cảm tinh tế nhất và đặc biệt nhất của con người, trong đó có sự cảm thông, lòng trắc ẩn và các cảm xúc khác. Sẽ vội vàng khi kết luận internet đang hủy hoại các cảm giác mang tính đạo đức của chúng ta. Nhưng sẽ không vội vàng để khuyến nghị rằng khi internet định hướng lại con đường cuộc sống và làm giảm khả năng tư duy trầm lắng của con người, nó đang thay đổi chiều sâu cảm xúc và suy nghĩ của họ.

Sống sao trong thời đại số

Dù đồng tình hay không đồng tình với những luận điểm của cuốn sách nhưng chúng ta phải thừa nhận rẳng, công nghệ ngày nay như internet, mạng xã hội, v.v. đang ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của mỗi chúng ta. Một điều tôi đồng tình với tác giả, là hiện nay đa phần chúng ta rất lười đọc sách và chúng ta thường hứng thú hơn với việc đọc các review hay các tóm lược từ người khác – có lẽ do thói quen lướt báo mạng hay facebook. Năm 2013, một công ty khởi nghiệp tên Blinkist ở Đức đã thành lập và ngay lập tức ứng dụng Blinkist đã thu hút hàng triệu người dùng (hiện tại khoảng 9 triệu người dùng). Ứng dụng Blinkist cung cấp các tóm lược gồm hai định dạng là âm thanh và văn bản (khoảng 15 phút đọc hay nghe) của các cuốn sách kinh điển trên thế giới. Có một thống kê đáng chú ý về những người dùng ứng dụng Blinkist là đa phần trong số họ chọn định dạng âm thanh hay nói cách khác là họ thích nghe hơn thích đọc (dù chỉ 15 phút). Có thể tìm hiểu thêm về Blinkist hay đăng ký dùng Blinkist.

Cá nhân tôi rất hứng thú với cuốn sách này vì nó cung cấp những bằng chứng khoa học về lợi ích của việc đọc sách. Tôi cũng không quên nghiền ngẫm lời nhắn nhủ cuối cùng của tác giả trước khi kết thúc cuốn sách:

Rất khó cưỡng lại cám dỗ của công nghệ và trong thời đại thông tin chớp nhoáng, lợi ích của tốc độ và hiệu quả rất đáng mơ ước, không có gì phải bàn cãi về điều đó. Tuy nhiên tôi vẫn tiếp tục hy vọng chúng ta sẽ không nhẹ nhàng bước vào tương lai mà các kỹ sư máy tính và kỹ sư lập trình phần mềm đang viết ra…Sẽ thật đáng buồn biết bao cho việc nuôi dưỡng trí tuệ của con em chúng ta nếu chúng ta chấp nhận không nghi ngờ ý tưởng rằng “các yếu tố con người” đã lỗi thời và có thể bỏ qua.