Công việc của bất kỳ ai trong đời cũng bao gồm làm người, làm dân và làm việc. Lựa chọn của mỗi người trong từng công việc đó sẽ làm nên cuộc đời họ. Bởi lẽ, con người thì khác với muông thú và cỏ cây; con người tự do thì khác với con người nô lệ; công dân thì khác với thần dân; ca sĩ thì khác với thợ hát; trí thức thì khác với trí nô; nhà báo thì khác với bồi bút; nhà quản trị thì khác với kẻ cai trị; doanh nhân thì khác với trọc phú hay con buôn…

Nhưng làm sao lựa chọn nếu không hề biết đến sự tồn tại của những lựa chọn, không rõ đâu là sự khác biệt giữa chúng và đâu là “mình” giữa những lựa chọn đó? Làm sao có thể làm đúng việc khi chưa biết đâu là cái đúng? Làm sao “làm ra chính mình”, làm sao “hãy là chính mình” khi chưa biết đâu là mình?…

Làm người

Để làm người đúng nghĩa, mỗi cá nhân cần có một cái đầu sáng để minh định và một trái tim nóng để rung cảm. Và tất nhiên, cái đầu sẽ sáng hơn và trái tim sẽ nóng hơn khi được cất giữ trong một cơ thể khỏe mạnh. Số đông loài người thường chỉ quan tâm đến việc “trang hoàng” cho sức vóc bên ngoài hay cho cái “túi vật chất” của mình mà dễ bỏ quên hai cái “túi” rất quan trọng là “túi văn hóa”(gồm một cái đầu sáng và một trái tim nóng) và “túi chuyên môn” (gồm cái đầu “chuyên gia” và trái tim “yêu nghề”).

Vậy mỗi người phải làm sao để có được năng lực “làm người”?

  • Khai phóng bản thân: tức là khai minh và giải phóng bản thân để trở thành một con người tự do. Khai minh là hành trình nhận chân ra con người của mình và thấu hiểu nhân tình thế thái, rồi dẫn dắt bản thân thoát khỏi u mê, giáo điều, vô minh, ấu trĩ để có một cái đầu minh định và một trái tim có hồn.
  • Tìm ra chính mình: khi đã khai phóng bản thân, con người sẽ tìm ra chính mình ở hai khía cạnh quan trọng nhất: con người văn hóa và con người chuyên môn của mình. Con người văn hóa là việc tìm ra lương tri và phẩm giá, lẽ sống và giá trị sống của mình; con người chuyên môn là việc tìm ra mình thực sự thích cái gì, giỏi cái gì, công việc nào phù hợp nhất với “cái chất” con người của mình nhất.
  • Làm ra chính mình: tìm ra chính mình rất quan trọng, nhưng để ta có được cái chính mình đó, để hình thành con người bên trong đó thì phải cần đến cả một quá trình để làm ra nó, vì từ nhận thức đến hành động bao giờ cũng có khoảng cách. Tìm ra chính mình và làm ra chính mình, một chính mình đủ lớn và đủ mạnh để đè bẹp ta bản năng một cách dễ dàng trong những lựa chọn khó khăn của cuộc sống và cuộc đời, quả thật rất gian nan, nhưng không phải là không làm được.
  • Sống với chính mình: khi đã làm ra chính mình, ta chỉ việc sống đúng với con người ấy. Có lẽ, khó có niềm hạnh phúc nào lớn bằng niềm hạnh phúc được sống đúng với con người của mình.

Làm dân

Mỗi chúng ta, trong hành trình làm người của mình, đều gắn bó với một xứ sở nào đó. Đó có thể là mảnh đất nơi ta được sinh ra, hoặc có thể là một mảnh đất khác mà ta tự nguyện chọn lựa để gắn bó. Cụ thể hơn, nếu trong lòng ta có quê hương xứ sở, có quốc gia dân tộc, có quốc dân đồng bào…thì khi ta làm người – sống đúng với con người của mình – cũng là lúc ta làm dân đúng nghĩa nhất.

Người dân bên cạnh việc nỗ lực cá nhân  tự khai minh chính mình thì quốc gia cũng phải được vận hành/quản trị sao cho tạo điều kiện tốt nhất để đa số người dân thật sự muốn làm dân, hiểu rõ làm dân là làm gì và có đủ năng lực để làm dân và làm người. Do đó, con đường “dân trí khai phóng, dân quyền tự do và dân sinh hạnh phúc” là con đường tất yếu mà các quốc gia muốn văn minh, thịnh vượng phải đi theo.

Làm việc

Làm việc cũng chính là làm người, và làm người thì không thể không làm việc. Con người của mỗi cá nhân cũng sẽ được thể hiện rõ qua công việc của mình, qua chất lượng công việc mà mình làm, qua lý tưởng công việc mà mình theo đuổi. Nếu ta nhìn vào cách mà mình làm việc, cách mà mình sống thì đó là tấm gương trung thực phản chiếu con người mình. Khi đó tự ta sẽ cảm thấy thật sự tự hào về con người của mình hay mình không đáng được tôn trọng, thậm chí đáng bị khinh. Đạo nghề mà mình chọn chính là cách để mình hiện thực hóa đạo sống của mình trong công việc và nghề nghiệp của mình.

Lời kết

Tác giả hi vọng chúng ta sẽ đón nhận cuốn sách với niềm tin vào chuyện tử tế: tin rằng, gieo nhân lành sẽ gặp quả ngọt, sống tốt thì những điều tốt đẹp sẽ đến với mình, nếu ta chăm chỉ, đàng hoàng và sống hết mình thì sẽ không bao giờ bị thiệt, nếu ta nỗ lực làm những điều tích cực thì đổi thay nhất định sẽ đến…Tin rằng, thay đổi đến từ TÔI, chứ không quá trông chờ vào ai khác và ta là sản phẩm của chính mình. Nếu mỗi chúng ta sống đúng với con người của mình (sau khi được khai phóng) thì cuộc đời đó mới có thể có hạnh phúc đích thực.