Cuốn sách là lời giải đáp khoa học về các câu hỏi (mang tính triết học): “Con người là gì?”, “Chúng ta tồn tại vì cái gì?”, hay “Cuộc sống có ý nghĩa gì không?”

Về cuốn sách (lời tựa của tác giả Richard Dawkins)

Cuốn sách nên được đọc như thể nó là một viễn tưởng khoa học. Nó được viết theo cách để lôi cuốn sự tưởng tượng. Nhưng nó không phải là khoa học viễn tưởng: nó là khoa học. Cho dù có sáo rỗng hay không thì cụm từ “lạ hơn cả viễn tưởng” vẫn diễn tả một cách chính xác cảm giác của tôi về sự thật. Chúng ta là những cỗ máy sống – những phương tiện rô-bốt được lập trình một cách mù quáng để bảo tồn các phân tử vị kỷ được gọi là các gen. Đây là một sự thật vẫn đầy ngạc nhiên đối với tôi. Cho dù đã biết điều này nhiều năm nay, nhưng tôi dường như chưa bao giờ hoàn toàn quen với nó. Một trong những hi vọng của tôi là tôi có thể thành công trong việc gây ngạc nhiên với những người khác.

Gen vị kỷ

Sự sống thông minh ở một hành tinh sẽ được coi là trưởng thành khi nó lần đầu tiên tìm ra nguyên do cho sự tồn tại của mình. Nếu một sinh vật thượng đẳng từ vũ trụ ghé thăm Trái đất, để đánh giá trình độ nền văn minh chúng ta, câu hỏi đầu tiên họ sẽ hỏi là: “Họ đã khám phá ra quá trình tiến hóa chưa?” Sự sống đã tồn tại trên Trái đất hơn 3000 triệu năm mà không hiểu vì sao chúng tồn tại, trước khi một trong số chúng tìm ra lời giải đáp. Người đó chính là Darwin. Công bằng mà nói, trước Darwin đã có những hiểu biết qua loa về sự thật này, nhưng chính Darwin mới là người đầu tiên tập hợp thành một bản tổng kết logic và chặt chẽ lý do tồn tại của chúng ta.

Học thuyết tiến hóa nhờ chọn lọc tự nhiên của Darwin sẽ làm hài lòng chúng ta vì nó chỉ cho chúng ta thấy cách thức một sự vật đơn giản có thể biến đổi thành sự vật phức tạp hơn cho đến khi chúng tạo thành con người. Hình thức chọn lọc tự nhiên sớm nhất chỉ đơn giản là chọn lọc các dạng ổn định và đào thải các dạng bất ổn định.

Chúng ta là những cỗ máy sống, nhưng “chúng ta” không có nghĩa là loài người. Nghĩa của cụm từ này bao hàm cả động vật, thực vật, vi khuẩn, và virus.

Các cỗ máy sống khác nhau rất đa dạng về hình dáng bên ngoài và cấu tạo nội quan. Tuy nhiên, các cỗ máy sống lại tương đối thống nhất về thành phần hóa học cơ bản, và đặc biệt các thể tự sao bên trong chúng, các gen, về cơ bản là cùng một loại phân tử ở tất cả các loài trong chúng ta. Mỗi cơ thể là một phương pháp bảo tồn các gen, đảm bảo cho các gen không thay đổi.

Đơn vị di truyền càng nhỏ, cơ hội nó tồn tại trong các cá thể khác càng nhiều và khả năng nó xuất hiện nhiều lần dưới dạng bản sao trên thế giới càng lớn. Gen là đơn vị di truyền đủ nhỏ để có thể tồn tại qua nhiều thế hệ. Do đó, cách tốt nhất để nghiên cứu quá trình tiến hóa là nghiên cứu về sự chọn lọc xuất hiện ở cấp độ thấp nhất trong tất cả các cấp độ. Đơn vị cơ bản của chọn lọc không phải là “loài”, không phải là “nhóm”, thậm chí không phải là “cá thể” mà chính là GEN.

Một cá thể có tính vị tha nếu nó hành động để gia tăng khả năng sống sót của một thực thể khác trong khi lại gây tổn hại đến chính bản thân nó. Tính vị kỷ thì ngược lại. Các gen hành động theo cách thức làm tăng cơ hội sống sót của chính nó trong vốn gen, dựa trên sự hy sinh của các alen (đối thủ cạnh tranh), sẽ có khuynh hướng sống sót. Đây chính là tính vị kỷ của gen.