Trần Ngọc Minh

Dịch từ bài luận: How to Work Hard của Paul Graham.

Có vẻ như không có gì mới để học về cách làm việc chăm chỉ. Bất kỳ ai đã đi học đều biết điều đó, ngay cả khi họ chọn không làm điều đó. Có những đứa trẻ 12 tuổi làm việc chăm chỉ đáng kinh ngạc. Nhưng khi tôi hỏi liệu tôi hiểu biết nhiều hơn về làm việc chăm chỉ bây giờ so với khi tôi còn đi học, câu trả lời chắc chắn là có.

Một điều tôi biết là nếu bạn muốn làm những điều tuyệt vời, bạn sẽ phải làm việc rất chăm chỉ. Tôi không chắc chắn về điều đó khi còn là một đứa trẻ. Công việc học ở trường đôi khi khá khác nhau về độ khó; bạn không luôn phải làm việc cực kỳ chăm chỉ để làm tốt. Và một số điều mà những người lớn nổi tiếng làm, dường như họ làm mọi thứ một cách dễ dàng. Có lẽ, có cách nào đó có thể tránh xa việc làm việc chăm chỉ thông qua sự xuất sắc tinh thần chăng? Bây giờ tôi biết câu trả lời cho câu hỏi đó. Không có.

Lý do một số môn học dường như dễ dàng là vì trường học của tôi có tiêu chuẩn thấp. Và lý do các người lớn nổi tiếng dường như làm mọi thứ một cách dễ dàng là nhờ vào nhiều năm luyện tập; họ làm cho mọi thứ trở nên dễ dàng.

Tất nhiên, những người nổi tiếng thường có rất nhiều khả năng tự nhiên. Có ba yếu tố trong công việc xuất sắc: khả năng tự nhiên (natural ability), luyện tập (practice) và nỗ lực (effort). Bạn có thể làm khá tốt chỉ với hai yếu tố, nhưng để làm công việc tốt nhất, bạn cần cả ba yếu tố: bạn cần có khả năng tự nhiên xuất sắc, đã luyện tập nhiều và đang cố gắng rất nhiều.

Ví dụ, Bill Gates, anh ấy là một trong những người thông minh nhất trong lĩnh vực kinh doanh trong thời đại của mình, nhưng anh ấy cũng là người làm việc chăm chỉ nhất. “Trong những năm 20 của mình, tôi không nghỉ ngơi một ngày nào,” anh ấy nói. “Không một ngày nào.” Điều tương tự xảy ra với Lionel Messi. Anh ấy có khả năng tự nhiên xuất sắc, nhưng khi các huấn luyện viên trẻ tuổi của anh ấy nói về anh ấy, họ nhớ về không phải là tài năng của anh ấy mà là sự tận tâm và mong muốn chiến thắng của anh ấy. P. G. Wodehouse có lẽ sẽ là người viết tiếng Anh xuất sắc nhất của thế kỷ 20, nếu tôi phải chọn. Chắc chắn không ai khiến nó trở nên dễ dàng hơn. Nhưng cũng chẳng ai làm việc chăm chỉ hơn. Ở tuổi 74, anh ấy viết:

Với mỗi cuốn sách mới của mình, tôi luôn có cảm giác như lần này tôi đã chọn một quả chanh trong khu vườn của văn học. Điều tốt, thực sự, tôi nghĩ. Nó giữ cho người ta luôn cảnh giác và buộc phải viết lại mỗi câu mười lần. Hoặc trong nhiều trường hợp, hai mươi lần.

Nghe có vẻ hơi quá đáng, bạn nghĩ sao? Và tuy nhiên, Bill Gates nghe có vẻ còn quá đáng hơn. Không nghỉ một ngày nào trong mười năm? Cả hai người này đều có khả năng tự nhiên xuất chúng nhưng họ cũng làm việc cực kỳ chăm chỉ. Bạn cần cả hai thứ.

Nghe có vẻ rất rõ ràng, nhưng thực tế chúng ta thấy hơi khó hiểu. Có một mối liên kết nhẹ giữa tài năng và làm việc chăm chỉ. Phần nào đó đến từ văn hóa phổ thông, nơi nó có vẻ sâu xa, và phần nào đó đến từ việc rằng những trường hợp ngoại lệ thật sự rất hiếm. Nếu tài năng lớn và động lực lớn đều hiếm, thì những người có cả hai còn hiếm gấp đôi. Hầu hết mọi người bạn gặp có nhiều điều ở một điểm sẽ có ít điều ở điểm kia. Nhưng bạn cần cả hai nếu bạn muốn trở thành một trường hợp ngoại lệ. Và vì bạn thực sự không thể thay đổi được mức độ tài năng tự nhiên của mình, trong thực tế, việc làm công việc tuyệt vời, trong mức độ mà bạn có thể, dần chuyển thành việc làm việc chăm chỉ.

Làm việc chăm chỉ là điều rất dễ dàng nếu bạn có mục tiêu được xác định rõ ràng, được đặt ra từ bên ngoài, như ở trường học. Có một số kỹ thuật để làm điều này: bạn phải học cách không tự lừa dối mình, không trì hoãn (điều này là một hình thức tự lừa dối), không bị phân tâm, và không bao giờ từ bỏ khi mọi thứ trở nên sai lầm. Nhưng mức độ kỷ luật này dường như nằm trong tầm tay của trẻ nhỏ nếu chúng muốn.

Những gì tôi học được từ khi còn là một đứa trẻ chính là cách làm việc hướng tới những mục tiêu không được xác định rõ ràng hoặc không được đặt ra từ bên ngoài. Bạn có thể sẽ phải học cả hai nếu bạn muốn làm những điều thực sự tuyệt vời.

Mức độ cơ bản nhất là cảm thấy rằng bạn nên làm việc mà không cần ai bảo bạn. Bây giờ, khi tôi không làm việc chăm chỉ, chuông báo động reo lên. Tôi không thể chắc chắn rằng tôi đang tiến triển khi tôi làm việc chăm chỉ, nhưng tôi chắc chắn rằng tôi không tiến triển gì khi tôi không làm việc, và cảm giác đó thật tồi tệ.

Nhiều người mà tôi đã nói chuyện nhớ rằng họ bắt đầu nghiêm túc với công việc vào độ tuổi này. Khi tôi hỏi Patrick Collison khi nào anh bắt đầu cảm thấy ghê tởm với sự trống rỗng, anh ấy nói:

Tôi nghĩ khoảng 13 hoặc 14 tuổi. Tôi có một ký ức rõ ràng từ khoảng đó về việc ngồi trong phòng khách, nhìn ra ngoài và tự hỏi tại sao tôi lại lãng phí kỳ nghỉ hè của mình.

Có lẽ có điều gì đó thay đổi khi bước vào độ tuổi dậy thì. Điều đó có lý.

Kỳ lạ thay, rào cản lớn nhất để nghiêm túc với công việc có lẽ chính là trường học, nơi làm cho công việc (hoặc những gì họ gọi là công việc) trở nên nhàm chán và không có ý nghĩa. Tôi phải học được điều gì là công việc thực sự trước khi tôi có thể mong muốn làm nó một cách chân thành. Điều này mất một thời gian, vì ngay cả ở trường đại học, nhiều công việc vẫn là vô ích; có những môn học hoàn toàn không có ý nghĩa. Nhưng khi tôi học được hình dạng của công việc thực sự, tôi nhận ra rằng mong muốn của tôi làm nó đã kết hợp với nó như chúng đã được tạo ra cho nhau.

Tôi nghi ngờ rằng hầu hết mọi người phải học được điều gì là công việc trước khi họ có thể yêu thích nó. Hardy đã viết một cách hùng biện về điều này trong “Lời Biện Bạch của Một Nhà Toán Học“:

Tôi không nhớ mình đã cảm thấy như thế nào với toán học khi còn là một cậu bé, và các khái niệm mà tôi có về sự nghiệp của một nhà toán học không hề cao quý. Tôi nghĩ về toán học trong bối cảnh của các kỳ thi và học bổng: tôi muốn vượt qua các chàng trai khác, và điều này dường như là động lực duy nhất để tôi đưa ra quyết định.

Anh ấy không học được ý nghĩa thực sự của toán học cho đến khi anh ấy đang học đại học, khi anh ấy đọc cuốn “Cours d’analyse” của Jordan

“Tôi sẽ không bao giờ quên sự ngạc nhiên khi đọc tác phẩm đáng chú ý đó, nguồn cảm hứng đầu tiên cho rất nhiều nhà toán học thuộc thế hệ của tôi, và lần đầu tiên, khi đọc nó, tôi hiểu được toán học thực sự là gì.”

Có hai loại giả dối riêng biệt mà bạn cần học được để hiểu được công việc thực sự là gì. Một loại là loại mà Hardy gặp phải ở trường học. Các môn học bị bóp méo khi chúng được điều chỉnh để dạy cho trẻ em – thường bị bóp méo đến mức chúng không giống công việc được thực hiện bởi những người thực hành thực tế. Loại giả dối thứ hai là bản chất của một số loại công việc. Một số loại công việc là hoàn toàn giả mạo, hoặc tối đa chỉ là làm việc bận rộn mà thôi.

Có một sự vững chắc trong công việc thực sự. Đó không chỉ là viết ra cuốn sách “Principia,” mà mọi thứ trong công việc đều cảm thấy cần thiết. Đó là một tiêu chí mơ hồ, nhưng nó mơ hồ có chủ ý, vì nó phải bao hàm rất nhiều loại khác nhau.

Một khi bạn biết hình dạng của công việc thực sự, bạn phải học cách dành bao nhiêu giờ mỗi ngày cho nó. Bạn không thể giải quyết vấn đề này bằng cách chỉ làm việc mỗi khi tỉnh giấc, vì trong nhiều loại công việc, có một điểm vượt qua giới hạn khi chất lượng kết quả sẽ bắt đầu giảm đi.

Giới hạn này thay đổi tùy thuộc vào loại công việc và người làm. Tôi đã làm nhiều loại công việc khác nhau và giới hạn lại khác nhau cho từng loại. Giới hạn của tôi đối với các công việc viết và lập trình khó khăn là khoảng năm giờ mỗi ngày. Trong khi khi tôi đang chạy một công ty khởi nghiệp, tôi có thể làm việc suốt thời gian. Ít nhất trong suốt ba năm tôi đã làm điều đó; nếu tiếp tục nhiều hơn, có lẽ đôi khi tôi cần phải nghỉ ngơi.

Cách duy nhất để tìm ra giới hạn đó là vượt qua nó. Hãy nuôi dưỡng sự nhạy bén với chất lượng công việc bạn đang làm và sau đó bạn sẽ nhận thấy liệu nó có giảm sút do bạn làm việc quá chăm chỉ hay không. Sự trung thực là quan trọng ở đây, cả hai hướng: bạn phải nhận ra khi bạn lười biếng, nhưng cũng khi bạn làm việc quá chăm chỉ. Và nếu bạn nghĩ rằng việc làm việc quá chăm chỉ có điều gì đó đáng ngưỡng mộ, hãy xóa ý nghĩ đó khỏi đầu bạn. Bạn không chỉ đạt được kết quả tồi hơn, mà còn đạt được chúng vì bạn đang khoe khoang – nếu không phải với người khác, thì với chính bản thân bạn.

Tìm ra giới hạn của việc làm việc chăm chỉ là quá trình liên tục, không ngừng, không phải là điều bạn chỉ làm một lần. Cả độ khó của công việc và khả năng của bạn để làm nó có thể thay đổi từ giờ này sang giờ khác, vì vậy bạn phải liên tục đánh giá cả việc bạn đang cố gắng chăm chỉ và cách bạn đang làm được việc.

Tuy nhiên, việc cố gắng không có nghĩa là liên tục tự đẩy mình làm việc. Có thể có một số người làm như vậy, nhưng tôi nghĩ trải nghiệm của tôi khá điển hình, và tôi chỉ thỉnh thoảng phải thúc đẩy bản thân khi bắt đầu một dự án hoặc khi tôi gặp phải một số khó khăn nào đó.. Đó là khi tôi có nguy cơ trì hoãn công việc. Nhưng khi tôi bắt đầu, tôi thường giữ đà làm việc.

Việc duy trì động lực của tôi phụ thuộc vào loại công việc. Khi tôi làm việc tại Viaweb, tôi được thúc đẩy bởi sợ hãi thất bại. Tôi hầu như không trì hoãn chút nào lúc đó, vì luôn có điều gì đó cần phải làm, và nếu tôi có thể tạo ra khoảng cách lớn hơn giữa tôi và con quái vật đang đuổi theo bằng cách làm nó, tại sao phải chờ đợi? Trong khi đó, điều thúc đẩy tôi bây giờ, viết bài luận, là những khuyết điểm trong chúng. Giữa các bài luận, tôi lo lắng trong vài ngày, giống như con chó vòng quanh khi nó quyết định nơi nào để nằm xuống. Nhưng khi tôi bắt đầu một bài luận, tôi không cần phải đẩy mình làm việc, vì luôn có một lỗi hoặc thiếu sót nào đó đã thúc đẩy tôi.

Tôi thậm chí cũng đã dành một lượng công sức nhất định để tập trung vào các chủ đề quan trọng. Nhiều vấn đề có một hạt nhân khó khăn ở trung tâm, bao quanh bởi những điều dễ dàng hơn ở rìa. Làm việc chăm chỉ có nghĩa là hướng tới trung tâm trong mức độ bạn có thể. Một số ngày bạn có thể không làm được gì; một số ngày bạn chỉ có thể làm việc trên những điều dễ dàng, ở rìa. Nhưng bạn phải luôn nhắm càng gần trung tâm càng tốt mà không bị dừng lại.

Vấn đề lớn hơn về việc làm gì trong cuộc sống của bạn là một trong những vấn đề có hạt nhân khó khăn như vậy. Có những vấn đề quan trọng ở trung tâm, thường khó khăn, và những vấn đề ít quan trọng hơn, dễ dàng hơn, ở rìa. Vì vậy, cũng như những điều chỉnh nhỏ hàng ngày liên quan đến việc giải quyết một vấn đề cụ thể, đôi khi bạn sẽ phải thực hiện những điều chỉnh lớn, có quy mô suốt đời về loại công việc cần thực hiện. Và nguyên tắc là như nhau: làm việc chăm chỉ có nghĩa là hướng tới trung tâm – hướng tới những vấn đề có tham vọng nhất.

Tuy nhiên, khi nói về trung tâm, tôi nói về trung tâm thực sự, không chỉ là đồng thuận hiện tại về trung tâm. Sự đồng thuận về những vấn đề nào quan trọng nhất thường thường sai lầm, cả trong tổng quát và trong các lĩnh vực cụ thể. Nếu bạn không đồng thuận với nó, và bạn đúng, điều đó có thể là cơ hội đáng giá để làm điều mới.

Các loại công việc có tham vọng sẽ thường khó khăn hơn, nhưng mặc dù bạn không nên phủ nhận điều này, bạn cũng không nên coi khó khăn như một chỉ dẫn không thể lầm lạc để quyết định làm gì. Nếu bạn khám phá ra một loại công việc tham vọng mà lại dễ dàng hơn đối với bạn so với người khác, có thể do khả năng bạn đã có, hoặc do cách tiếp cận mới mà bạn đã tìm ra, hoặc đơn giản chỉ vì bạn hứng khởi hơn về nó, hãy làm việc trên đó. Một số công việc xuất sắc được thực hiện bởi những người tìm ra một cách dễ dàng để làm điều gì đó khó khăn.

Ngoài việc học hình dạng của công việc thực sự, bạn cần phải xác định xem bạn thích loại công việc nào. Và điều này không chỉ đơn giản là xác định xem kỹ năng tự nhiên của bạn phù hợp với loại công việc nào nhất; nếu bạn cao 2 mét, bạn không nhất thiết phải chơi bóng rổ. Điều bạn phù hợp không chỉ phụ thuộc vào tài năng của bạn mà có thể thậm chí còn phụ thuộc vào sở thích của bạn hơn. Một niềm đam mê sâu sắc với một chủ đề khiến người ta làm việc chăm chỉ hơn bất kỳ lượng kỷ luật nào có thể làm được.

Việc khám phá sở thích của bạn có thể khó khăn hơn so với việc khám phá tài năng của bạn. Có ít loại tài năng hơn so với sở thích, và chúng bắt đầu được đánh giá sớm từ thời thơ ấu, trong khi sở thích với một chủ đề là một điều tinh tế mà có thể chưa hình thành cho đến khi bạn ở độ tuổi hai mươi, hoặc thậm chí là lâu hơn. Chủ đề đó có thể thậm chí không tồn tại trước. Ngoài ra còn có một số nguồn sai sót mạnh mẽ mà bạn cần học cách giảm thiểu. Bạn thật sự quan tâm đến x, hay bạn chỉ muốn làm việc trên nó vì bạn sẽ kiếm được nhiều tiền, hoặc vì những người khác sẽ được ấn tượng với bạn, hoặc vì bố mẹ bạn muốn bạn làm vậy?

Việc xác định xem nên làm việc gì biến đổi nhiều từ người này sang người khác. Đó là một trong những điều quan trọng nhất tôi đã học về công việc từ khi tôi còn là một đứa trẻ. Lúc đó, bạn có ấn tượng rằng mỗi người đều có một tiếng gọi (a calling), và họ chỉ cần tìm ra nó. Đó là cách mà nó hoạt động trong các bộ phim, và trong những cuốn tiểu sử được tối giản dành cho trẻ em. Đôi khi nó hoạt động như vậy trong thực tế. Một số người tìm ra điều gì đó khi còn là trẻ con và chỉ cần thực hiện nó, như Mozart. Nhưng những người khác, như Newton, luôn di chuyển từ một loại công việc này sang một loại công việc khác. Có lẽ sau này chúng ta có thể xác định một thời điểm nhất định là tiếng gọi của họ – chúng ta có thể ước mong Newton dành nhiều thời gian hơn cho toán học và vật lý và ít thời gian hơn cho giả kim học và thần học – nhưng điều này chỉ là ảo tưởng do hindsight bias (tạm dịch xu hướng nhận thức muộn hay thiên lệch nhận thức muộn). Không có giọng nói từ tiếng gọi nào đến anh ấy mà anh ấy có thể nghe được.

Vì vậy, trong khi cuộc sống của một số người nhanh chóng hội tụ, sẽ có những người khác cuộc sống của họ không bao giờ hội tụ. Đối với những người này, việc xác định làm gì không phải chỉ là một bước chuẩn bị trước để làm việc chăm chỉ mà còn là một phần không ngừng của nó, như là một phần của một tập hợp của một hệ phương trình tuyến tính (one of a set of simultaneous equations). Đối với những người này, quá trình tôi mô tả trước đây có một thành phần thứ ba: cùng với việc đo lường cả việc bạn đang làm việc chăm chỉ đến đâu và bạn đang làm việc như thế nào, bạn phải nghĩ về việc liệu bạn nên tiếp tục làm việc trong lĩnh vực này hay chuyển sang lĩnh vực khác. Nếu bạn làm việc chăm chỉ nhưng không đạt được kết quả tốt đẹp, bạn nên chuyển hướng. Nghe có vẻ đơn giản khi nói như vậy, nhưng thực tế nó rất khó khăn. Bạn không nên từ bỏ vào ngày đầu tiên chỉ vì bạn làm việc chăm chỉ mà không đi tới đâu. Bạn cần thời gian để bắt đầu. Nhưng bao lâu? Và bạn nên làm gì nếu công việc đang tiến triển tốt mà sau đó không còn tiến triển tốt nữa? Bạn nên dành bao lâu cho bản thân khi công việc đã tiến triển tốt mà bây giờ không còn tiến triển tốt nữa?

Cái gì thậm chí còn được coi là kết quả tốt? Điều đó có thể rất khó để quyết định. Nếu bạn đang khám phá một lĩnh vực mà ít người khác đã làm việc, bạn có thể không biết kết quả tốt trông như thế nào. Lịch sử đầy những ví dụ về những người đã đánh giá sai giá trị của công việc họ đang làm.

Kiểm tra tốt nhất về việc xem liệu việc làm điều gì đó đáng giá hay không chính là việc bạn thấy nó thú vị. Điều này có thể nghe có vẻ như một phép đo nguy hiểm về mặt chủ quan, nhưng có lẽ nó là phương pháp chính xác nhất bạn có thể nhận được. Bạn là người làm việc trên những điều đó. Ai có vị thế tốt hơn bạn để đánh giá xem nó có quan trọng hay không, và điều gì là dự đoán tốt nhất về sự quan trọng của nó nếu không phải việc nó có thú vị không?

Tuy nhiên, để phương pháp kiểm tra này hoạt động, bạn phải trung thực với chính mình. Thực sự, đó là điều đáng chú ý nhất trong toàn bộ vấn đề về việc làm việc chăm chỉ: mỗi thời điểm trong quá trình đó đều phụ thuộc vào việc trung thực với chính mình.

Làm việc chăm chỉ không chỉ là một bộ chỉnh âm bạn quay lên. Đó là một hệ thống phức tạp, năng động cần được điều chỉnh phù hợp tại từng thời điểm. Bạn phải hiểu rõ hình dạng của công việc thực sự, nhìn rõ loại công việc bạn phù hợp nhất, hướng tới càng gần trung tâm thực sự của nó càng tốt, đánh giá chính xác ở mỗi thời điểm cả việc bạn có khả năng làm gì và bạn đang làm việc như thế nào, và đặt vào càng nhiều giờ mỗi ngày càng tốt mà không làm hại đến chất lượng của kết quả. Hệ thống này quá phức tạp để lừa dối. Nhưng nếu bạn luôn trung thực và nhìn nhận mọi thứ rõ ràng, nó sẽ tự động điều chỉnh hình dạng tối ưu, và bạn sẽ có hiệu suất làm việc một cách hiệu quả ít người đạt được.