“Thư gửi bố” của Franz Kafka là một bức thư dài ông viết cho cha mình năm 1919 nhưng gần như không bao giờ đến tay người nhận. Nghe thì riêng tư, nhưng đọc lên lại thấy quen thuộc: chuyện một người con lớn lên trong cái bóng của người cha nghiêm khắc, nói to, luôn đúng, và đặt ra những chuẩn mực “vì bố nói thế”. Kafka không khóc than mà kể rất cụ thể: ký ức bị mắng vì chuyện nhỏ, những lần bệnh tật, chuyện tình cảm đổ vỡ, cảm giác luôn “không đủ”. Ông phân tích vì sao nỗi sợ của mình cứ lớn dần: không chỉ vì tiếng quát, mà vì cả nhà, cả xã hội đều đứng về phía “ông bố” như một luật lệ vô hình. Vì vậy, bức thư không chỉ nói về một gia đình; nó chỉ ra cách quyền lực vận hành trong đời sống—khi người mạnh tiếng, nhiều uy tín sẽ định nghĩa thế nào là đúng, còn người yếu thế thì tự thấy có lỗi dù chẳng ai nêu tội. Đọc bức thư này, ta cũng hiểu thêm thế giới Kafka trong những truyện nổi tiếng: cảm giác bị xét xử mà không biết mình sai chỗ nào, muốn được công nhận nhưng cứ bị đẩy ra ngoài. Điều đặc biệt là bức thư không có hồi âm, nên từng câu chữ như rơi vào khoảng trống—giống hệt nhiều cuộc nói chuyện trong gia đình: ta nói rất nhiều, nhưng không ai thực sự nghe.
Với mình, “Thư gửi bố” hấp dẫn vì nó vừa gần gũi vừa mở mắt. Gần gũi vì ai lớn lên mà chẳng từng sợ làm bố mẹ thất vọng, từng nghe câu “vì nhà mình là vậy”, từng thấy mình bé xíu trước kỳ vọng. Mở mắt vì Kafka cho mình ngôn ngữ để gọi tên những áp lực ngày nay: KPI, “quy trình là thế”, “cố thêm đi chứ ai cũng làm được”—những “ông bố” mới không la hét nhưng vẫn buộc ta phải chạy. Bức thư nhắc rằng im lặng cũng có thể làm đau, và tình yêu không tự động nghĩa là hiểu nhau. Điều mình học được không phải “đổ lỗi cho cha mẹ”, mà là dám nhìn thẳng vào sự thật khó chịu: có những thói quen, luật ngầm trong nhà khiến người trẻ không thở nổi; và nếu không nói ra, chúng sẽ tiếp tục. Văn chương ở đây giống một căn phòng an toàn để mình sắp xếp lại cảm xúc và lý do, để biết mình buồn vì cái gì, sợ vì điều gì. Nếu bạn muốn bắt đầu đọc Kafka mà ngại “khó”, hãy thử bức thư này: ngắn vừa đủ, thẳng thắn, lạnh nhưng công bằng, và rất thật. Nó không cho lời khuyên sống đẹp, nhưng cho một kiểu can đảm lặng lẽ: can đảm viết và nói điều khó nói nhất, trước khi quá trễ để nói; can đảm đặt ranh giới với những thứ khiến bạn luôn thấy mình “không bao giờ đủ”, để rồi bắt đầu sống theo cách của chính mình.
Trần Ngọc Minh 